بررسی فقهی و حقوقی ارزش اثباتی دلیل شهادت و تحوّلات آن در امور مدنی

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیّات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت حیدریه

2 عضو هیئت علمی و استادیار موسسه آموزش عالی حکیم طوس

3 دانش‌پژوه دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی جامعه المصطفی العالمیه خراسان

چکیده

شهادت عبارت است از اظهارات اشخاص خارج از دعوی که امر مورد اختلاف را دیده یا شنیده یا شخصا از آن آگاه شده‌اند. در کلیه ادوار و همچنین در همه‌ی سیستم‌های حقوقی شهادت شهود به عنوان یکی از ادله اثبات دعوی، مورد استفاده طرفین دعوا بوده است. لکن حدود استفاده و درجه اعتبار آن، از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. اماره شهادت به‌عنوان دلیل مستقل اثبات دعوا، ضمن این که کشف از واقع می‌کند، دلیل و حجّت اشکار کننده حق از باطل می‌باشد، به‌همین جهت در فقه اسلامی از اعتبار ویژه‌ای برخوردار است. در قوانین قبل از انقلاب ارزش اثباتی شهادت به ‌شدّت کاهش یافته بود. همچنین به ‌جهت تغایر با نصوص شرعی و قانون اساسی تحوّلاتی را بعد از انقلاب در امور مدنی شاهد هستیم. به‌ نظر می‌رسد ارتقای ارزش اثباتی اماره شهادت در امحاک آن با ادلّه فقهی به‌عنوان تکلیف و وظیفه شرعی در حمایت از صاحب حق صورت گرفته است. ضمن ‌اینکه حفظ نظام تعایش اجتماعی در بستر جامعه مسلمین مبتنی بر اماره شهادت به‌منظور اجرای عدالت، احترام به ‌مال و حقوق دیگران و مصالح فردی و اجتماعی است. تحقیق حاضر به‌روش توصیفی تحلیلی می‌باشد که جمع‌آوری اطّلاعات به ‌صورت اسنادی با تحلیل محتوا و بهره‌ مندی از تالیفات فقهی و حقوقی با هدف تبیین تحوّلات قانونی شهادت به‌ منظور ارتقاء ارزش اثباتی آن با استفاده از کتاب و سنّت و قواعد فقهی جهت حفظ نظام تعایش اجتماعی صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


  • آخوندی، محمود.(1384ش).آیین‌دادرسی‌کیفری، چاپ‌اوّل، تهران، انتشارات‌ مجد
  • امامی، سیّدحسن(بی‌تا). حقوق مدنی، چاپ‌اوّل، تهران: انتشارات ‌اسلامیّه
  • امامی، سیّد‌حسن. ( 1364ش). حقوق‌مدنی، چاپ‌ششم، تهران، نشر‌ابوریحان
  • بهرامی، بهرام.(1388ش)ادلّه‌اثبات‌دعوا، چاپ‌اوّل، تهران، انتشارات ‌نگاه ‌بیّنه
  • جعفری‌لنگرودی، محمّد‌جعفر.‌(1385ش). ترمینولوژی‌حقوق، چاپ‌شانزدهم، تهران: گنج‌دانش
  • جعفری‌لنگرودی، محمّد‌جعفر ( 1355ش). حقوق‌اموال، چاپ‌اوّل،تهران، گنج دانش
  • جعفری‌لنگرودی، محمّد‌جعفر(1382).دائره‌المعارف. قضایی، چاپ‌سوم، تهران، گنج‌دانش
  • جمعی از پژوهشگران (1426ق) فرهنگ ‌فقه، چاپ‌اوّل، قم، مؤسسّه‌ دایرة‌ المعارف ‌فقه‌اسلامی
  • حسینی‌جرجانی، ابوالفتح.(1404ق) تفسیر‌شاهی، چاپ‌اوّل، تهران، نوید
  • دهخدا، علی‌اکبر (1339ش) لغتنامه دهخدا، چاپ‌اوّل، تهران، نشر‌سیروس
  • زراعت، عبّاس. (1388ش) ادلّه اثبات دعوا، چاپ‌اوّل، کاشان، نشر‌ایران
  • شمس، عبدالله ( 1385ش) آیین‌دادرسی‌مدنی، چاپ ‌پنجم، تهران، نشر‌دراک
  • طاهری، محسن (1395ش) محشّای‌قانون‌اساسی، چاپ‌اوّل، تهران، جنگل
  • قرشی، علی‌اکبر (1412ق) قاموس‌قرآن، چاپ‌ششم، تهران، دارالکتب ‌الاسلامیّه
  • کاتوزیان،ناصر ( 1387ش) اثبات ‌و ‌دلیل‌اثبات، چاپ‌سوم،.تهران،میزان.
  • کاتوزیان، امیر‌ناصر (1389ش) قانون‌مدنی‌، چاپ ‌بیست‌ و ‌چهارم. تهران، نشر‌میزان
  • کاتوزیان، امیرناصر (1383ش)ماهیّت‌ و ‌اثر ‌اماره‌ حقوقی، مجله‌ دانشکده حقوق‌، تهران،‌ شماره 64
  • کاتوزیان، امیر‌ناصر (1392ش)مسئولت‌مدنی، چاپ‌دوازدهم، تهران، انتشارات‌ دانشگاه‌ تهران
  • کاتوزیان، امیرناصر (1397ش)مقدّمه‌علم‌حقوق، چاپ‌ یک ‌صد و‌ چهاردهم. تهران، گنج‌دانش.
  • کریمی، عبّاس( 1386ش)ادلّه‌اثبات‌دعوا، چاپ‌اوّل، تهران، نشر‌میزان
  • محقّق داماد، مصطفی(1406ق) قواعد ‌فقه، چاپ‌دوازدهم، تهران، مرکز ‌نشر ‌علوم ‌اسلامی
  • مدنی، جلال‌الدین (1385ش)ادلّه‌اثبات‌دعوا، چاپ‌نهم، تهران، نشر پایدار
  • مرعشی، محمّد‌حسین(1427ق)دیدگاه‌های‌نو‌در‌حقوق، چاپ‌دوم، تهران، نشر‌میزان
  • مکارم‌شیرازی، ناصر و همکاران (1380ش)تفسیر‌نمونه، تهران، ‌دار‌الکتب الاسلامیه
  • مکارم‌ شیرازی، ناصر و همکاران (1384ش) تفسیر‌نمونه، تهران، دار‌الکتب‌الاسلامیه
  • میرزایی، اقبال‌علی (1393) تصویب‌ مجدّد‌ قانون، نشریّه فقه و حقوق اسلامی، ش9
  • هاشمی، محمّد (1385ش) حقوق‌اساسی، چاپ ‌یازدهم، تهران، نشر‌میزان
  • هاشمی، حسین (1381ش) مجمع ‌تشخیص‌ مصلحت، چاپ ‌اوّل، قم، مرکز ‌پژوهشهای حوزه‌ علمیّه

 

منابع عربی:

  • قرآن‌کریم(ترجمه حضرت‌ آیت ‌الله ناصر مکارم‌ شیرازی)
  • ابن‌اثیر‌جزری، مبارک ‌بن ‌محمّد (بی‌تا) النّهایه، چاپ ‌اوّل، قم، اسماعیلیان
  • ابن‌ادریس‌حلّی، محمّد‌بن‌منصور(1410ق)السرائر، چاپ ‌دوم، قم، دفتر ‌انتشارات ‌اسلامی
  • ابن‌ بابویه، محمّد‌بن‌علی ( 1413ق) الامالی، چاپ‌ اوّل، قم، دفتر ‌انتشارات ‌اسلامی
  • ابن‌ بابویه، محمّد‌بن‌علی. (1413ق). من‌لا‌یحضره ‌الفقیه، چاپ ‌دوم، قم، دفتر انتشارات‌اسلامی
  • ابن‌ حمزه طوسی، محمّد ‌بن‌ علی (1408ق) الوسیله، چاپ ‌اوّل، قم، کتابخانه ‌مرعشی ‌نجفی
  • ابن‌شعبه ‌حرّانی، حسین‌بن‌علی (1404ق) تحفّ‌العقول، چاپ ‌دوم، قم، انتشارات ‌اسلامی
  • ابن‌فارس‌زکریّا، احمد (1404ق)معجم ‌مقائیس ‌الّلغۀ، چـاپ اوّل، قـم: دفتر انتشارات ‌اسلامی
  • ابن قیّم جوزیّه، محمّد‌بن‌ابی‌بکر (بی‌تا)اعلام‌ موقّعین، بدون‌چاپ، بی‌نا، مکتبه ‌دارالبیان
  • ابن‌منظور، محمّد‌بن‌مکرّم (1414ق) لسان ‌العرب، چاپ سوم، بیروت، دار‌الفکر
  • اسدی کاظمی، جواد ‌بن‌سعد (بی‌تا) مسالک ‌الأفهام، چاپ ‌اوّل، بی‌جا، بی‌نا
  • امام خمینی، روح‌الله. (1425ق) تحریر ‌الوسیله، چاپ ‌اوّل، قم، دفتر ‌انتشارات ‌اسلامی
  • جصاص رازی، ابـوبکر‌احمد ( 1415ق) احکام ‌القرآن، چـاپ‌اوّل، بیـروت: در الکتب ‌العلمیّه
  • حر‌عاملی، محمّد‌بن‌حسن (1409ق) وسائل ‌الشیعه، چاپ ‌اوّل. قم: آل‌البیتg
  • حکیم، محمّد‌تقی ( 1418ق) چاپ ‌دوم، بیروت: آل‌البیتg
  • خوئی، ابوالقاسم (1422ق) مبانی‌تکمله‌المنهاج، چاپ ‌اوّل، قم: مؤسسه ‌إحیاء ‌آثار ‌الخوئی (ره)
  • راغب ‌اصفهانی، حسین‌بن‌محمّد (1412ق) مفردات ‌الفاظ ‌قرآن، چاپ ‌اوّل، لبنان: دارالعلم
  • زحیلی، وهبه، ( 1404) الفقه ‌الاسلامی‌ و‌ادلّته، چاپ‌ چهارم، دمشق: دارالفکر
  • سبزواری، ‌عبد‌الاعلی(1413ق) مهذّب ‌الأحکام.چاپ ‌اوّل، قم: مؤسّسه ‌المنار
  • شهید‌ثانی، زین‌الدین(1413ق) مسالک ‌الأفهام چاپ اوّل، قم: معارف‌اسلامی
  • صاحب‌جـواهر، محمّد‌حسن (1404ق) جواهر ‌الکلام. چـاپ‌ هفتم. بیـروت: دار‌احیاء ‌التراث ‌العربی
  • صافی‌گلپایگانی، لطف‌الله. (1405ق) کتاب‌ الشهادات. چاپ ‌اوّل. قم: انتشارات ‌مقرّر‌ کتاب
  • طباطبایی، محمّد‌حسین (1417ش) المیزان ‌فی تفسیر ‌القرآن، قم، مؤسّسه ‌دار‌العلم
  • طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1430ق) و (1356ش) مجمع ‌البیان، بیروت، مؤسّسه ‌تاریخ‌ عربی
  • طریحی، فخرالدین (1416ق). مجمع‌البحرین، چاپ‌ سوم، تهران: مرتضوی
  • طوسی، محمّد‌بن‌حسن (1387ق).... چاپ‌ سوم، تهران: مکتبه ‌المرتضویّه
  • عمید‌زنجانی، عبّاس‌علی (1421ق). فقه‌سیاسی‌عمید، چاپ‌ چهارم، تهران: امیرکبیر
  • فاضل مقداد، مقداد ‌بن ‌عبد‌الله (بی تـا) کنـز ‌العرفان ‌فی ‌فقه ‌القرآن، چـاپ ‌اوّل، قم: چاپ‌ قدس
  • فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد (1410ق) العین، چاپ ‌دوم، قم: نشر ‌هجرت
  • کاشف‌الغطاء، حسن‌بن‌جعفر ( 1422ق)، انوار ‌الفقاهه، چاپ ‌اوّل، نجف اشرف
  • کلینی‌، محمّد‌بن‌یعقوب (1429ق) الکافی، چاپ‌ چهارم، تهران: دار الکتب ‌اسلامیّه
  • مشکینی‌، میرزا‌علی ( 1431ق) مصطلحات ‌الفقه، چاپ ‌اوّل، قم، نشر ‌الهادی
  • مظفّر، محمّد‌رضا. ( 1387ش) اصول ‌فقه، چاپ‌هفتم، قم: دارالفکر
  • میرزای‌قمی، ابوالقاسم ( 1413ق) جامع ‌الشّتات، چاپ‌اوّل، تهران: نشر‌کیهان
  • نراقی، احمد ( 1415ق) مستند ‌الشیعه، چاپ ‌اوّل، قم: موسسه ‌آل ‌البیت‌g
  • نراقی، احمد (1417ق) عوائد ‌الأیّام، قم: چاپ ‌اوّل، دفتر‌ تبلیغات ‌اسلامی