اعتبار‌سنجی ادله علمی اثبات جرم از منظر فقه امامیه و حقوق کیفری ایران

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسنده

دانش‌پژوه دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی جامعة المصطفی العالمیه- واحد خراسان

چکیده

این پژوهش به بررسی اعتبار ادله علمی اثبات جرم در فقه امامیه و حقوق کیفری ایران می‌پردازد. هدف اصلی، پاسخ به این پرسش است که ادله علمی از نظر فقه و حقوق تا چه میزان دارای اعتبار هستند. بنابراین، ضمن بررسی منابع فقهی و حقوقی در حوزه ادله اثبات جرم، به این پرسش پاسخ داده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد با اینکه در فقه امامیه و حقوق کیفری ایران، ادله اثبات جرم محدود به اقرار، شهادت، سوگند و علم قاضی است، با پیشرفت علوم و تکنولوژی، ادله علمی جدیدی مانند شواهد پزشکی‌قانونی و پلیس علمی وارد عرصه قضایی شده‌اند که امروزه کمک شایانی به دستگاه قضا در جهت کشف حقیقت و صدور احکام عادلانه می‌کنند. در حقوق ایران، ادله علمی عموماً در ذیل علم قاضی قرار می‌گیرند و اعتبار آنها به این بستگی دارد که تا چه حد بتوانند برای قاضی علم عادی و یقین عرفی ایجاد کنند. با توجه به نظر مشهور فقهای امامیه که علم قاضی را مطلقاً معتبر می‌دانند، اگر ادله علمی موجب علم قاضی بر وقوع جرم شوند، دارای اعتبار بوده و در نتیجه به‌منزلۀ یکی از مصادیق علم قاضی تلقی شده و قابل استناد خواهند بود.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    1. ابن‌ادریس حلی، فخرالدین ابوعبدالله محمد بن احمد (1410)، السرائر، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    2. ابن‌زهره، حمزه بن علی (1417)، غنیة النزوع الی علمی الاصول والفروع، قم: مؤسسه امام صادق.
    3. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1417)، لسان العرب، بیروت: دارالفکر.
    4. اربابی مجاز، مصطفی (1390)، «اعتبار اظهارنظر کارشناسی پزشکی قانونی در اثبات جرم از منظر فقه امامیه»، فصلنامه فقه پزشکی، سال سوم، شماره 7 و 8.
    5. اردبیلی، محمدعلی (1403)، حقوق جزای عمومی، جلد 3، تهران: نشر میزان.
    6. اکرمی، روح‌الله (1399)، «اعتبار طریقی یا موضوعی اقرار کیفری در حقوق کشورهای اسلامی با تأکید بر حقوق ایران»، مجله حقوق دادگستری، شماره 112.
    7. امام خمینی، روح‌الله (1415)، انوار الهدایه، جلد 2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    8. انصاری، ولی‌الله (1390)، کشف علمی جرایم، تهران: انتشارات سمت.
    9. آشوری، محمد (1400). آیین دادرسی کیفری. جلد 2، تهران: انتشارات سمت.
    10. بلاغت، محمدیحیی (1387)، «حجیت نظر کارشناس در امور کیفری»، مجله معرفت، شماره 134.
    11. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1403)، ترمنولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
    12. جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر (1384)، حقوق کیفری تطبیقی، تهران: نشردادگستر.
    13. جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر (1402) مکتب‌های حقوقی در حقوق اسلام، تهران: گنج دانش.
    14. حاجی ده‌آبادی، احمد (1398)، ادله اثبات کیفری در اسلام: مبانی و موارد تفکیک از ادله اثبات مدنی، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    15. حجتی، ناصر (1377)، «تشخیص هویت و تشخیص اصالت یا مجهول بودن مدارک شناسایی»، فصلنامه کانون، شماره 11.
    16. حلی. حسن بن یوسف (1417)، نهج الحق و کشف الصدق. قم: دارالهجره.
    17. خالقی، علی. (1403). آیین دادرسی کیفری، جلد 2، تهران: شهردانش.
    18. دهخدا، علی‌اکبر (1372)، لغتنامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    19. دیانی، عبدالرسول (1384)، «ایقان وجدان قاضی، مقایسه اجمالی نظام‌های حقوق اسلام، ایران و فرانسه»، ماهنامه دادرسی، شماره 51.
    20. راغب اصفهانی، حسین (1412)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت. دارالشامیه.
    21. زمخشرى، محمود بن عمر (1404 ق)، أساس البلاغه، بیروت: دار صادر.
    22. ساعی. سید محمدهادی، مریم ثقفی (1392)، «بررسی اعتبار نظریه کارشناس از منظر فقه و حقوق»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 83.
    23. ستوده. حمید؛ علی سعیدی (1392)، اثبات علمی جرائم، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
    24. شرقی. عباس (1372)، علم انگشت‌نگاری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
    25. شیرازی، محمد (1403)، الفقه، کتاب القصاص، جلد 89، قم: دارالقرآن الحکیم.
    26. صادقی، هادی (1401)، «تحصیل دلیل در اجتهاد قضایی»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 118.
    27. صالحی، علیرضا (1399)، «استنادپذیری ادله علمی - فن آورانه در قلمرو جرائم حدی»، فصلنامه علمی جامعه‌شناسی سیاسی ایران، سال سوم، شماره چهارم.
    28. طهماسبی، جواد (1403)، آیین دادرسی کیفری، جلد 3، تهران، نشر میزان.
    29. طوسی، محمد بن الحسن (1422)، الخلاف، جلد 6، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    30. علم الهدی، سید مرتضی (1415)، الانتصار، تهران: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    31. کثیری، مژگان (1400)، «استفاده پلیس از تکنولوژی نوین در کشف علمی جرایم»، فصلنامه مطالعات حقوق، شماره 16.
    32. کلینی، محمدبن یعقوب (1407)، الکافی، جلد 7، بیروت: دارالحدیث.
    33. گروه پژوهشی حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی (1402)، ادله اثبات دعاوی کیفری. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    34. گلپایگانی، محمدرضا (1410)، افاضة العوائد، جلد 2، قم: انتشارات دارالقرآن کریم.
    35. گلدوزیان، ایرج (1384)، ادله اثبات دعوا، تهران: میزان. چاپ دوم.
    36. گودرزی، فرامرز؛ مهرزاد کیانی (1393)، پزشکی قانونی. تهران: نشر سمت.
    37. محلاتی، ذبیح‌الله (1363)، قضاوت‌های امیر المؤمنین علی (ع). قم: انتشارات قائم.
    38. مدنی، جلال‌الدین (1397)، ادله اثبات دعوی، جلد 10، تهران: انتشارات پایدار.
    39. مظفر، محمدرضا (1388)، اصول فقه، ترجمه: علی شیروانی، جلد 2. قم: انتشارات دارالفکر.
    40. منتظری، حسینعلی (1400)، کتاب الحدود، قم: دارالفکر.
    41. مؤذن‌زادگان، حسنعلی؛ بهمن احسانی (1392)، «نقش لکه‌های خون در اثبات جرم»، نشریه کارآگاه، سال هفتم، شماره 25.
    42. موسوی اردبیلی، عبدالکریم (1377)، استفتائات، قم: انتشارات نجات.
    43. مؤذن زادگان.، حسینعلی؛ سعید امیری (1401)، «چالش‌های تقنینی و قضایی ادله علمی در حقوق کیفری ایران»، مجله پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، شماره 19.
    44. میرزای قمی، ابوالقاسم (1375)، غنائم الایام، قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
    45. نجابتی، مهدی (1401)، پلیس علمی، تهران: سمت.
    46. نجفی. محمدحسن (1362)، جواهرالکلام. مصحح: عباس قوچانی. بیروت. داراحیاء التراث العربی
    47. نعمت‌اللهی. میثم، قمی کاهریزی. احسان. (1400) بررسی اصول حاکم بر جمع‌آوری دلیل در مقررات دادرسی کیفری ایران. مجله تحقیقات حقوق تطبیقی ایران و بین‌الملل. شماره 42
    48. نوری، فاطمه (1395). اثبات جرائم با شیوه های نوین پزشکی. ماهنامه دادرسی. سال بیستم. شماره 119
    49. هاشمی شاهرودی. سید محمود (1424). قرائات فقهیه معاصرة فی الحقوق و القضاء. بیروت. الغدیر

    قوانین:

    1. قانون آیین دادرسی مدنی
    2. قانون آیین دادرسی کیفری
    3. قانون مجازات اسلامی مصوب 1392