بررسی مبانی فقهی و حقوقی میانجیگری کیفری

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسنده

دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، جامعه المصطفی العالمیه، مشهد، ایران.

چکیده

 میانجیگری کیفری بهعنوان روش مسالمتآمیز حلوفصل اختلاف ها، به صورت نوین از نیمۀ دهۀ هفتاد قرن بیستم، به منظور ترسیم سیاست عدالت کیفری مشارکتی، انعطاف پذیر و کارآمد در حقوق کیفری پدید آمد و با اقبال بسیاری از کشورها همراه گردید. دهها سند، توصیه نامه و قطعنامۀ منطقه ای و بین المللی آن را مورد تأکید قرار دادند. در ایران برای اولین بار به عنوان یک تأسیس جدید حقوقی در پاسخ به جرم، در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 13۹2پیشبینی شد و سازوکار اجرایی آن در آییننامۀ میانجیگری در امور کیفری مصوب 13۹۵تدوین گردید. از آنجا که نظام دادرسی اسلام مبتنی بر ارادۀ تشریعی الهی است که در کتاب و سنت تجلی یافته است، حل اختلافات و منازعات ناشی از پدیدۀ مجرمانه از طریق احاله به میانجیگری از جهت مشروعیت، حدود و قلمرو اجرایی و تحقق اهداف و آثار آن اهمیت دارد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی به بررسی مبانی فقهی میانجیگری کیفری پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که میانجیگری کیفری ریشه در انسانشناسی اسلامی دارد. با نگرش عمیق به مسئلۀ احیا و اصلاح نفس از طریق ارائۀ الگویی تربیتی مطلوب و تغییر چشمانداز اخلاقی بزهکار در فرایند میانجیگری و احترام به کرامت و حیثیت انسانی او، به دنبال احیای ارزشهای انسانی بزهکار است. نفوذ شرعی فرایند میانجیگری در قالب نهاد قاضی تحکیم و استحباب ترغیب اصحاب دعوی به سازش از سوی قاضی پرونده، تأکید بر مفاهیمی چون عفو و گذشت و اصلاح ذاتالبین با تشویق طرفهای درگیر و آحاد جامعه به عنوان کنشگران فرایند حل وفصل، در منابع اسلامی بر اهمیت میانجیگری به عنوان روش مسالمت آمیز حل وفصل منازعات در نظام دادرسی اسلام دلالت دارد .

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
ابن‌عربی، محی‌الدین. (بی‌تا). فصوص الحکم. بیروت: دارالکتب العربی.
اعظمی، محسن. (۱۳۹۶). بررسی مقررات حاکم بر فرایند میانجی‌گری کیفری با تأکید بر قانون جدید آیین دادرسی کیفری (مصوب ۱۳۹۲ با اصلاحات ۱۳۹۴). مجله علمی تخصصی علوم انسانی اسلامی، ۲۳.
تبریزى، جواد بن على. (بی‌تا). أسس القضاء و الشهادة. قم، ایران: دفتر مؤلف.
جانی‌پور، مجتبی؛ قریب، رخساره. (۱۳۹۶). مطالعۀ تطبیقی قلمرو معیارهای اعمال میانجی‌گری کیفری در حقوق ایران، انگلیس و بلژیک. پژوهش‌نامۀ حقوق کیفری، ۸(۱)، ۲۳۹.
حسینی، سید محمد. (۱۳۷۸). نقش میانجی‌گری در فصل دعاوی و پاسخ‌دهی به نقض هنجارها. مجله دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، ۴۵(۸۳۴).
درویشی، بابک؛ جلیلیان، محمدرضا. (۱۳۹۴). میانجی‌گری کارآمدترین روش جایگزین حل اختلاف برای تحقق عدالت ترمیمی. تحقیقات حقوقی آزاد، ۲۷.
دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۷۷). لغت‌نامه دهخدا. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
دلماس مارتی، میری. (۱۳۹۵). نظام‌های بزرگ سیاست جنایی. (علی حسین نجفی ابرندآبادی، مترجم). نشر میزان.
رضا‌دانا، امیر. (۱۳۸۴). جلوه‌های عدالت ترمیمی در نظام کیفری ایران [پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق کیفری و جرم‌شناسی]. دانشگاه تهران (پردیس قم)، قم.
رضوی‌فرد، بهزاد؛ مرادقلی، حسین؛ ضرغامی، سیروس. (۱۳۹۵). بررسی آثار ترمیمی اجرای مراسم خون صلح؛ مطالعۀ موردی در آستان کرمانشاه. مجله حقوقی دادگستری، ۸۰(۹۴)، ۲۱۹.
سبحانی، جعفر. (۱۴۱۸ق). نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الاسلامیة الغراء. قم، ایران: مؤسسۀ امام صادق علیه‌السلام.
شاهرخی، حسین. (۱۳۸۵). حقوق جزا: میانجی‌گری؛ اندیشه‌ای قضا زدایانه. اصلاح و تربیت، ۵۳.
شیرازی، ناصر مکارم. (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دارالالکتب الاسلامیه.
شیری، عباس. (۱۳۸۵). فرایندهای عدالت ترمیمی. مطالعات پیشگیری از جرم، ۱(۱)، ۲۲.
صادقی، محمدهادی. (۱۳۸۴). قضا زدایی در حقوق جزای اسلامی. مجله تخصصی الهیات و حقوق، ۱۵(۱۵و۱۶).
طبرسی، فضل بن حسن. (۱۴۱۵ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت، لبنان: مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات.
طریحى، فخر الدین. (۱۳۹۵ق). مجمع البحرین. (سیّد احمد حسینى، تحقیق). تهران: المکتبة المترضویه.
عاملى، حرّ، محمد بن حسن. (۱۴۰۹ق). وسائل الشیعة. قم، ایران: مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام.
عباسی، مصطفی. (۱۳۸۲). عدالت ترمیمی، دیدگاه نوین عدالت کیفری. پژوهش حقوق و سیاست، ۵(۹)، ۸۵.
عسگری نیاسر، مسعود. (۱۳۸۸). نقش قاضی و پلیس در میانجی‌گری کیفری [پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی]. دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (۱۴۱۳ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه. قم، ایران: دفتر انتشارات اسلامی.
غلامی، حسین. (۱۳۸۲). عدالت ترمیمی اصول و روش‌ها. دانش انتظامی، ۵(۴)، ۴۷.
قانون آیین دادرسی کیفری، مصوب ۱۳۹۲. (افغانستان).
آیین‌نامۀ میانجی‌گری در امور کیفری، مصوب ۱۳۹۵. (افغانستان).
کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷ق). کافی. تهران، ایران: دارالکتب الاسلامیه.
گلپایگانی، سید محمدرضا موسوی. (۱۴۱۳ق). کتاب القضاء (للگلبایگانی). قم، ایران: دار القرآن الکریم.
مالدار، محمدحسن. (۱۳۹۶). میانجی‌گری، عدالتی بنا نهاده شده بر مبنای قراردادی سه‌جانبه. اندیشمندان حقوق، ۱۳(۱۳)، ۹۶.
متقی، علی بن حسام‌الدین. (۱۴۰۹ق). کنز العمال، فی سنن الاقوال والافعال. (بکری حیانی، تحقیق). بیروت: مؤسسۀ الرساله.
نجفی ابرندآبادی، علی حسین؛ و همکاران. (۱۳۸۷). اصلاح ذات‌البین و نظریۀ عدالت ترمیمی. فصل‌نامۀ مدرس علوم انسانی، ۱۲(۳)،